Χρηματοδότηση μέσω Internet με το Indiegogo
Οι χορηγοί-υποστηρικτές προσφέρουν χρήματα, τα οποία δεσμεύονται μόνο μετά τη λήξη της συγκεκριμένης προθεσμίας που έχει οριοθετηθεί και μόνον εφόσον επιτευχθεί ο στόχος του αιτούντα (π.χ. αν κάποιος ζητά 5.000 ευρώ και συγκεντρώσει 4.999 ευρώ, τότε η χρηματοδότηση ακυρώνεται και δεν χρεώνονται και οι λογαριασμοί των υποστηρικτών). Οι δε συναλλαγές γίνονται μέσω διεθνώς αναγνωρισμένων και ασφαλών μηχανισμών, όπως Pay Pal.
Ακόμα καλύτερα, με τη χρηματοδότηση μέσω Internet με το crowdfunding, οι άνθρωποι που συνεισφέρουν οικονομικά στην αρχική μας καμπάνια, δεν αποκτούν κανένα ποσοστό ή μελλοντικά δικαιώματα πάνω στη δημιουργία μας.
1. Τι είναι το Crowdfunding
Το crowdfunding ή αλλιώς participative financing - («χρηματοδότηση από το πλήθος» --«συμμετοχική χρηματοδότηση») είναι μία νέα δημοφιλής μέθοδος για την άντληση κεφαλαίων από μεγάλο αριθμό ενδιαφερόμενων, κατά κύριο λόγο μέσω του διαδικτύου.
Ενώ το crowdfunding αρχικά συνδέθηκε με τη χρηματοδότηση διαφόρων κοινωφελών έργων ή με τη χρηματοδότηση μορφών τέχνης, τον τελευταίο καιρό αναδεικνύεται ως μια μέθοδος άντλησης κεφαλαίων για νεοσύστατες εταιρίες (startups) ή άλλα εμπορικά εγχειρήματα.
Το crowdfunding λειτουργεί συνήθως μέσω μίας ιστοσελίδας, στην οποία παρουσιάζονται εταιρείες ή έργα που χρειάζονται χρηματοδότηση και στην οποία έχει πρόσβαση το κοινό.
Το crowdfunding έχει βρεθεί τον τελευταίο καιρό στο προσκήνιο από την αυξανόμενη δημόσια συζήτηση για την πρόσβαση στη χρηματοδότηση.
Όλο αυτό βέβαια, είναι το αποτέλεσμα αφενός της οικονομικής κρίσης και των συναφών αδυναμιών της αγοράς όπου το υφιστάμενο καθεστώς συμβατικής χρηματοδότησης (τραπεζικά δάνεια, κλπ) δεν είναι αρκετό να στηρίξει και να παράσχει ικανή χρηματοδότηση για τις μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις και αφετέρου της ραγδαίας εξέλιξης στον τομέα της τεχνολογίας των επικοινωνιών, η οποία διευκολύνει την πρόσβαση των νεοσύστατων επιχειρήσεων σε επενδυτές και το αντίστροφο.
Το crowdfunding μπορεί να διακριθεί σε τρεις (3) κυρίως μορφές:
• Κεφαλαιοδότηση (equity model)
Αυτού του τύπου η επένδυση συνεπάγεται συμμετοχή στο κεφάλαιο μίας εταιρείας.
• Δάνεια (lending model) Σε αυτήν την περίπτωση, η χρηματοδότηση γίνεται με τη μορφή δανεισμού.
• Δωρεές (donations-rewards model)
Οι δωρεές χρησιμοποιούνται κυρίως για τη χρηματοδότηση κοινωφελών και φιλανθρωπικών σκοπών ή για τη χρηματοδότηση της τέχνης.
Στην περίπτωση αυτή, οι επενδυτές χρηματοδοτούν έργα της επιλογής τους είτε για λόγους ηθικής ικανοποίησης και χωρίς αντάλλαγμα ή για να λάβουν το μη χρηματικό αντίτιμο που ενδεχομένως προσφέρει το έργο, το οποίο μπορεί να είναι από ευχαριστήριο σημείωμα έως μικρό δώρο συμβολικής αξίας, όπως εισιτήρια, μπλουζάκια, ή ακόμα και σπιτικά γεύματα.
2. Το equity crowdfunding υπό το υφιστάμενο νομοθετικό πλαίσιο
Στην Ελλάδα σήμερα λειτουργεί ουσιαστικά μόνο το μοντέλο των δωρεών (donation model).
Ωστόσο το μοντέλο που φαίνεται να παρουσιάζει σήμερα το μεγαλύτερο ενδιαφέρον, λόγω του υφιστάμενου ελλείμματος στη λειτουργία άλλων μορφών χρηματοδότησης των μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων είναι το μοντέλο της κεφαλαιοδότησης (equity crowdfunding).
Η λειτουργία του equity crowdfunding στην Ελλάδα προσκρούει σε μία σειρά από νομικά προσκόμματα, τα οποία δεν είναι εύκολο να υπερκεραστούν χωρίς την ύπαρξη ειδικής νομοθετικής πρόβλεψης. Ειδικότερα:
• To equity crowdfunding μπορεί να συνίσταται ή να αφορά σε παροχή επενδυτικών υπηρεσιών, για την οποία απαιτείται άδεια από την Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς (ΕΚ).
Σύμφωνα με το νόμο 3606/2007 με τον οποίο ενσωματώθηκε στην Ελλάδα η Οδηγία 2004/39/ΕΚ («MiFID»), η προσφορά επενδυτικών υπηρεσιών και η διενέργεια επενδυτικών δραστηριοτήτων στην Ελλάδα με επαγγελματική ιδιότητα, επιτρέπεται κατ’ αρχήν σε εταιρείες παροχής επενδυτικών υπηρεσιών οι οποίες έχουν λάβει άδεια λειτουργίας στην Ελλάδα από την ΕΚ ή εναλλακτικά σε εταιρείες παροχής επενδυτικών υπηρεσιών από άλλα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, οι οποίες απολαμβάνουν του ευρωπαϊκού «διαβατηρίου» (δηλαδή σύμφωνα με τη διαδικασία γνωστοποίησης) και οι οποίες προσφέρουν υπηρεσίες μέσω υποκαταστήματος ή διασυνοριακά, χωρίς εγκατάσταση.
Η παροχή επενδυτικών υπηρεσιών περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, τη λήψη, διαβίβαση και εκτέλεση εντολών εκ μέρους των πελατών για τη διενέργεια συναλλαγών σε χρηματοδοτικά μέσα, την τοποθέτηση χρηματοπιστωτικών μέσων χωρίς δέσμευση ανάληψης αυτών και την παροχή επενδυτικών συμβουλών.
Τα χρηματοπιστωτικά μέσα είναι, μεταξύ άλλων, κινητές αξίες, μέσα χρηματαγοράς, μερίδια οργανισμών συλλογικών επενδύσεων, συμβόλαια δικαιωμάτων προαίρεσης, συμβόλαια μελλοντικής εκπλήρωσης, συμβάσεις ανταλλαγής, προθεσμιακά συμβόλαια και άλλα παράγωγα.
Όταν μια πλατφόρμα crowdfunding διευκολύνει την προσφορά κινητών αξιών στο κοινό και/ή παρέχει συμβουλές προς επενδυτές σχετικά με την επένδυση σε κινητές αξίες, μπορεί να θεωρηθεί ότι ο διαχειριστής της παρέχει επενδυτικές υπηρεσίες τοποθέτησης χρηματοπιστωτικών μέσων και/ή επενδυτικών συμβουλών, για τις οποίες απαιτείται η άδεια της ΕΚ.
• Το equity crowdfunding μπορεί να συνιστά πρόσκληση προς το κοινό για επένδυση, για την οποία απαιτείται άδεια από την ΕΚ.
Ο νόμος 3401/2005, όπως ισχύει, με τον οποίο ενσωματώνεται στην ελληνική νομοθεσία η Οδηγία 2003/71/ΕΚ (η «Οδηγία περί Ενημερωτικών Δελτίων», όπως τροποποιήθηκε από την Οδηγία 2010/73/EE), προβλέπει ότι για τη δημόσια προσφορά κινητών αξιών στην Ελλάδα απαιτείται η προηγούμενη δημοσίευση ενημερωτικού δελτίου, το οποίο πρέπει να εγκριθεί από την ΕΚ.
Υπάρχει εξαίρεση από την υποχρέωση δημοσίευσης ενημερωτικού δελτίου για προσφορά κινητών αξιών συνολικής αξίας μικρότερης των εκατό χιλιάδων (100.000) ευρώ εντός περιόδου δώδεκα (12) μηνών.
Την εξαίρεση αυτή ενδέχεται να προσπαθήσουν να χρησιμοποιήσουν οι πλατφόρμες crowdfunding που θα επιχειρήσουν να λειτουργήσουν με το μοντέλο άντλησης κεφαλαίων μέσω έκδοσης μετοχών από τις εταιρείες που επιθυμούν χρηματοδότηση. Ωστόσο, η εφαρμογή της εξαίρεσης αυτής δεν έχει δοκιμαστεί ακόμη στην πράξη σε πλατφόρμες crowdfunding στην Ελλάδα. Η πρώτη πλατφόρμα (με την ονομασία open circle) έχει ανακοινώσει την έναρξη λειτουργίας της τον Σεπτέμβριο του 2014.
3. Ανάγκη ύπαρξης ειδικής νομοθετικής πρόβλεψης
Το crowdfunding βρίσκεται σε πρώιμο στάδιο στην Ελλάδα και επί του παρόντος δεν υπάρχει συγκεκριμένο ρυθμιστικό πλαίσιο. Όπως είδαμε, η λειτουργία σύμφωνα με το μοντέλο κεφαλαιοδότησης (equity model) ενδέχεται να υπόκειται σε ορισμένες ρυθμιστικές απαιτήσεις, συμπεριλαμβανομένου ενδεικτικά του νόμου 3606/2007 για την παροχή επενδυτικών υπηρεσιών καθώς και του νόμου 3401/2005 για τη δημόσια προσφορά κινητών αξιών σχετικά με την προσέκλυση του κοινού για να επενδύσει σε οποιοδήποτε είδος επενδύσεων.
Η λειτουργία του μοντέλου δωρεών ή ανταμοιβών δεν υπόκειται σε καμία διάταξη χρηματιστηριακού δικαίου, ενώ το μοντέλο δανεισμού (για το οποίο δεν γίνεται εκτενής αναφορά σε αυτό το άρθρο) ενδέχεται να υπόκειται, μεταξύ άλλων, στις διατάξεις του νόμου 3601/2007 σχετικά με τη ρυθμιζόμενη δραστηριότητα της παροχής πιστώσεων.
Οι υπάρχοντες νομοθετικοί περιορισμοί στη λειτουργία του crowdfunding καθιστούν αναγκαία την υιοθέτηση κατάλληλου νομοθετικού πλαισίου για την απρόσκοπτη λειτουργία του θεσμού αυτού. Σχετικές νομοθετικές πρωτοβουλίες υπήρξαν πρόσφατα σε διάφορες χώρες, όπως στις ΗΠΑ, Γαλλία και Βέλγιο ενώ η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εξετάζει ήδη από τον Οκτώβριο του 2013 την προοπτική και τους κινδύνους αυτής της σχετικά νέας και ανερχόμενης μορφής χρηματοδότησης καθώς και την πιθανή εναρμόνιση του ρυθμιστικού πλαισίου για το crowdfunding σε ευρωπαϊκό επίπεδο.
Στις ΗΠΑ, ο περίφημος νόμος JΟΒS Αct (Jumpstart Our Business Startups Act), σχετικά με τη χρηματοδότηση μικρών επιχειρήσεων, επιτρέπει από το 2012 τη χρηματοδότηση εταιρειών μέχρι ενός εκατομμυρίου (1.000.000) δολαρίων από απεριόριστο αριθμό προσώπων, με συγκεκριμένους περιορισμούς (π.χ. περιορισμός δύο χιλιάδων (2.000) δολαρίων ανά επενδυτή με ετήσιο εισόδημα κατώτερο των εκατό χιλιάδων (100.000) δολαρίων. Επίσης, εισήγαγε μία νέα κατηγορία funding portal (δηλ. ενδιάμεσου σε συναλλαγές που αφορούν αγορά ή πώληση κινητών αξιών) για πλατφόρμες crowdfunding.
Παρά το γεγονός ότι ο νόμος JOBS Act δεν έχει τεθεί σε πλήρη εφαρμογή, καθώς η Ομοσπονδιακή Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς (SEC) δεν έχει ακόμα εκδώσει όλες τις απαραίτητες εφαρμοστικές πράξεις, η επίδραση του στην οικονομία θεωρείται τεράστια, σύμφωνα με το οικονομικό περιοδικό Forbes. Τον Απρίλιο του 2013 η SEC έκρινε ότι η δραστηριότητα των δύο πλατφόρμων FundersClub και AngelList, η οποία συνίσταται στη σύζευξη ενδιαφερομένων επαγγελματιών επενδυτών και νεοσύστατων εταιρειών δεν αποτελεί εποπτευόμενη επενδυτική υπηρεσία.
Στη Γαλλία, εκδόθηκε πρόσφατα νόμος που επιτρέπει τη λειτουργία πλατφόρμας crowdfunding και προβλέπει ότι: (α) για το equity model απαιτείται νέος ειδικός τύπος εταιρείας, η λεγόμενη “conseiller en investissement participatif” (crowdfunding investment advisor), η οποία δεν υπόκειται σε ελάχιστο κεφάλαιο.
Οι εταιρείες αυτές μπορούν να συγκεντρώσουν μέχρι ένα εκατομμύριο (1.000.000) ευρώ ανά project χωρίς την υποχρέωση δημοσίευσης ενημερωτικού δελτίου αλλά μόνο ολιγοσέλιδου δελτίου, ενώ (β) για το lending model επίσης απαιτείται νέος ειδικός τύπος εταιρείας, η λεγόμενη “intermédiaire en financement participatif ” (crowdfunding intermediary), η οποία επίσης δεν υπόκειται σε ελάχιστο κεφάλαιο αλλά σε περιορισμό χιλίων (1.000) ευρώ ανά επενδυτή και ανά project.
Στην ίδια κατεύθυνση κινείται και ο αντίστοιχος πρόσφατος νόμος στο Βέλγιο.
Στη Φινλανδία, η αρμόδια χρηματοοικονομική εποπτική αρχή (FIN-FSA) εξέδωσε πρόσφατα (τέλη Ιουνίου 2014) δελτίο τύπου σχετικά με τη νομική μεταχείριση του crowdfunding, θέτοντας ρητά και σαφώς τα όρια μεταξύ των μορφών crowdfunding που υπόκεινται και αυτών που δεν υπόκεινται σε εποπτεία.
Στην Ελλάδα, θα πρέπει ίσως αντίστοιχα να διασαφηνιστεί – όχι απαραίτητα με τη μορφή νόμου αλλά ίσως και με τη μορφή εγκυκλίου ή άλλης πράξης της ΕΚ – ότι η απλή σύζευξη, μέσω μία πλατφόρμας, επενδυτικού ενδιαφέροντος από τη μία μεριά και ανάγκης μη εισηγμένων εταιρειών για εξεύρεση μετόχων από την άλλη δεν συνιστά απαραίτητα επενδυτική υπηρεσία και ότι, επομένως, οι πλατφόρμες αυτές δεν υπόκειται άνευ ετέρου στο αυστηρό ρυθμιστικό πλαίσιο των εταιρειών παροχής επενδυτικών υπηρεσιών.
Μία τέτοια τολμηρή κίνηση εκ μέρους της ΕΚ δεν θα ήταν διόλου αντίθετη με τη διεθνή τάση υποστήριξης που φαίνεται να επικρατεί για το crowdfunding, και θα έδινε μία σημαντική ώθηση στην επιβίωση των νεοσύστατων μικρομεσαίων επιχειρήσεων, απαραίτητη για το μέλλον της ελληνικής οικονομίας.
Αυτό δεν σημαίνει βέβαια ότι δεν θα πρέπει να υπάρξουν και στη χώρα μας οι αναγκαίες προϋποθέσεις, όπως σχετικοί κανόνες δεοντολογίας και διαφάνειας, οι οποίες θα εξασφαλίζουν την ορθή, πλήρη και επαρκή πληροφόρηση των επενδυτών για τις εταιρείες που παρουσιάζονται στις πλατφόρμες αυτές.
*Οι κ.κ. Νίκος Κοντιζάς και Έλενα Παπαχρήστου ειδικεύονται στο χρηματιστηριακό και τραπεζικό δίκαιο και είναι μέλη της δικηγορικής εταιρείας Ζέπος & Γιαννόπουλος.
Haff Post
Οι χορηγοί-υποστηρικτές προσφέρουν χρήματα, τα οποία δεσμεύονται μόνο μετά τη λήξη της συγκεκριμένης προθεσμίας που έχει οριοθετηθεί και μόνον εφόσον επιτευχθεί ο στόχος του αιτούντα (π.χ. αν κάποιος ζητά 5.000 ευρώ και συγκεντρώσει 4.999 ευρώ, τότε η χρηματοδότηση ακυρώνεται και δεν χρεώνονται και οι λογαριασμοί των υποστηρικτών). Οι δε συναλλαγές γίνονται μέσω διεθνώς αναγνωρισμένων και ασφαλών μηχανισμών, όπως Pay Pal.
https://agrotikes-eykairies.gr/epidotiseis/epidotiseis-epixhrisewn/item/165-xrhmatodothsh-me-crowdfunding.html
Σαν δημιουργοί, μέσω του crowdfunding μπορούμε να αποκτήσουμε το απαραίτητο κεφάλαιο για να αναπτύξουμε μια εφεύρεση, μια εφαρμογή, ένα videogame, μια ιστοσελίδα, ένα μυθιστόρημα, ένα κόμικ, ένα επιτραπέζιο παιχνίδι, λίγο-πολύ ό,τι μπορούμε να φανταστούμε. Δείτε πώς μπορούμε να διεκδικήσουμε χρηματοδότηση μέσω Internet, με την crowdfunding πλατφόρμα Indiegogo.
Σαν δημιουργοί, μέσω του crowdfunding μπορούμε να αποκτήσουμε το απαραίτητο κεφάλαιο για να αναπτύξουμε μια εφεύρεση, μια εφαρμογή, ένα videogame, μια ιστοσελίδα, ένα μυθιστόρημα, ένα κόμικ, ένα επιτραπέζιο παιχνίδι, λίγο-πολύ ό,τι μπορούμε να φανταστούμε. Δείτε πώς μπορούμε να διεκδικήσουμε χρηματοδότηση μέσω Internet, με την crowdfunding πλατφόρμα Indiegogo.
Κάντε κλικ για να μεταφερθείτε στην αντίστοιχη ενότητα: [απόκρυψη]
- 1 Πώς λειτουργεί η χρηματοδότηση μέσω Internet με το crowdfunding
- 2 Χρηματοδότηση μέσω Internet με το Indiegogo
- 3 Συνεχίζεται: Μυστικά για την επιτυχία στο Indiegogo
- 4 Ψάχνετε χρηματοδότηση μέσω Internet για τεχνολογικό project?
Πώς λειτουργεί η χρηματοδότηση μέσω Internet με το crowdfunding
Ας πούμε πως έχουμε μια ιδέα, πχ για μια εφεύρεση. Έχουμε τις ικανότητες για να την αναπτύξουμε, το πάθος για να την κυνηγήσουμε, όμως το μόνο που μας λείπει είναι το κεφάλαιο.
Στο παρελθόν, θα έπρεπε να βρούμε πιθανούς χρηματοδότες, να παρουσιάσουμε την ιδέα μας, και μέσα από μια σύντομη παρουσίαση να τους πείσουμε πως αξίζει να τη χρηματοδοτήσουν και πως θα έχουν μια αξιοπρεπή επιστροφή για την επένδυσή τους.
Για πολλούς δημιουργικούς ανθρώπους, η διαδικασία αυτή είναι Γολγοθάς. Δεν είναι απλό για τον καθένα να κάνει μια επιτυχημένη παρουσίαση μπροστά σε δύσπιστους υποψήφιους χρηματοδότες. Και αυτό αν καταφέρει καν να κλείσει μια παρουσίαση.
Πολλοί δεν μπαίνουν καν στη διαδικασία, και αφήνουν την ιδέα τους να μαραζώσει και να χαθεί... αν στο μεταξύ δεν δουν κάποιον άλλο να υλοποιεί κάτι παρόμοιο.
Η λύση του Crowdfunding
Το Crowdfunding ουσιαστικά εφαρμόζει ένα εντελώς διαφορετικό μοντέλο για τη χρηματοδότηση μέσω Internet.
Αντί να απευθυνόμαστε σε λίγους μεγάλους επενδυτές, πρακτικά αφαιρούμε το μεσάζοντα, και απευθυνόμαστε άμεσα, μέσω Internet, στους πολλούς υποψήφιους αγοραστές της δημιουργίας μας.
Η λύση του Crowdfunding
Το Crowdfunding ουσιαστικά εφαρμόζει ένα εντελώς διαφορετικό μοντέλο για τη χρηματοδότηση μέσω Internet.
Αντί να απευθυνόμαστε σε λίγους μεγάλους επενδυτές, πρακτικά αφαιρούμε το μεσάζοντα, και απευθυνόμαστε άμεσα, μέσω Internet, στους πολλούς υποψήφιους αγοραστές της δημιουργίας μας.
Με άλλα λόγια, αν χρειαζόμαστε πχ 100.000 ευρώ σαν αρχικό κεφάλαιο, αντί να βρούμε δύο επενδυτές να δώσουν από 50.000 ευρώ, ουσιαστικά ψάχνουμε 1000 άτομα να δώσουν από 100 ευρώ, ή ακόμα και 10.000 άτομα να δώσουν από 10 ευρώ.
Επιπλέον, στη χρηματοδότηση μέσω Internet με το crowdfunding δεν υπάρχει θεωρητικό όριο στο κεφάλαιο που μπορεί να συγκεντρωθεί.
Μπορεί εμείς να ξεκινήσουμε ζητώντας 100.000 ευρώ, αλλά να αποδειχτεί τόσο δημοφιλής η crowdfunding καμπάνια μας, που να συγκεντρωθούν διπλάσια, τριπλάσια, ή και δεκαπλάσια χρήματα, όπως έγινε πχ στην καμπάνια του Oculus Rift.
Ακόμα καλύτερα, με τη χρηματοδότηση μέσω Internet με το crowdfunding, οι άνθρωποι που συνεισφέρουν οικονομικά στην αρχική μας καμπάνια, δεν αποκτούν κανένα ποσοστό ή μελλοντικά δικαιώματα πάνω στη δημιουργία μας.
Όταν το Facebook αγόρασε το Oculus Rift για 2 δισεκατομμύρια δολάρια, δύο χρόνια μετά την crowdfunding καμπάνια, κανείς από τους 9.522 ανθρώπους που συμμετείχαν στη χρηματοδότηση μέσω Internet δεν πήρε ούτε και θα πάρει έστω και ένα cent από αυτά τα χρήματα.
Υπάρχει κόστος να ξεκινήσουμε μια crowdfunding καμπάνια?
Ένα ακόμα τεράστιο πλεονέκτημα του crowdfunding είναι πως για να ξεκινήσουμε μια καμπάνια σε κάποια από τις δημοφιλείς πλατφόρμες, δεν μας κοστίζει απολύτως τίποτα.
Δεν είμαστε υποχρεωμένοι να βάλουμε κάποιο δικό μας κεφάλαιο, ή να πληρώσουμε κάποιο εφάπαξ ποσόν.
Ουσιαστικά, η πλατφόρμα που θα επιλέξουμε θα κρατήσει ένα ποσοστό από τα χρήματα που θα συγκεντρωθούν μέσω της καμπάνιας - το ποσοστό εξαρτάται από την πολιτική της κάθε πλατφόρμας, και συνήθως είναι μεταξύ 5-10%.
Το μόνο ενδεχόμενο κόστος είναι αν θελήσουμε να πληρώσουμε για διαφήμιση στη Google, στο Facebook ή σε κάποιο άλλο μέσον, για να προωθήσουμε την καμπάνια μας.
Αυτό όμως είναι καθαρά προαιρετικό, και γίνεται εκτός της πλατφόρμας.
Χρηματοδότηση μέσω Internet με το Indiegogo
Ενώ μια από τις πιο δημοφιλείς πλατφόρμες διεθνώς είναι το Kickstarter.com, αυτή τη στιγμή δεν επιτρέπει τη δημιουργία καμπάνιας για ανθρώπους που κατοικούν στην Ελλάδα. Για την ακρίβεια, είναι αρκετά περιορισμένες οι χώρες που υποστηρίζει.
Για αυτό το λόγο, στον οδηγό επιλέξαμε να καλύψουμε τη δημιουργία καμπάνιας στο Indiegogo, το οποίο είναι επίσης εξαιρετικά δημοφιλές και υποστηρίζει πάνω από 200 χώρες και περιοχές σε ολόκληρο τον κόσμο.
Δημιουργία καμπάνιας στο Indiegogo
Το πρώτο βήμα είναι να δημιουργήσουμε έναν λογαριασμό στο https://www.indiegogo.com/.
Μπορούμε είτε να συνδεθούμε απευθείας με το λογαριασμό μας του Facebook, είτε να επιλέξουμε το Sign up για να συνδεθούμε με το email μας.
Μπορούμε είτε να συνδεθούμε απευθείας με το λογαριασμό μας του Facebook, είτε να επιλέξουμε το Sign up για να συνδεθούμε με το email μας.
Αν δεν μας ενδιαφέρει να λαμβάνουμε το εβδομαδιαίο newsletter, φροντίζουμε να ξε-τσεκάρουμε την αντίστοιχη επιλογή, πριν δημιουργήσουμε λογαριασμό.
Με την επιτυχή μας εγγραφή, αρκεί να επιλέξουμε το "Start your campaign".
Το Indiegogo επιτρέπει τεσσάρων ειδών καμπάνιες. Οι Personal καμπάνιες είναι αν θέλουμε να συγκεντρώσουμε χρήματα για εμάς προσωπικά, ή για κάποιον γνωστό μας.
Θα μπορούσε πχ να χρησιμοποιηθεί από κάποιο ζευγάρι που ετοιμάζεται να παντρευτεί και θέλει να δεχτεί τα δώρα του γάμου με αυτόν τον τρόπο, αν έχουμε κάποια σοβαρή ασθένεια στην οικογένεια και χρειαζόμαστε χρήματα για τη θεραπεία της κλπ.
Οι Creative καμπάνιες απευθύνονται σε καλλιτεχνικές δημιουργίες, από την συγγραφή ενός βιβλίου μέχρι τη δημιουργία μιας ταινίας ή την ηχογράφηση ενός CD.
Οι Enterpreneurial καμπάνιες είναι κατάλληλες για όσους θέλουν να ξεκινήσουν μια επιχείρηση ή να δημιουργήσουν ένα προϊόν.
Τέλος, οι non profit καμπάνιες είναι για μη κερδοσκοπικούς σκοπούς, όπως η συγκέντρωση χρημάτων για κάποια φιλανθρωπία.
Στη συνέχεια επιλέγουμε το ποσόν που έχουμε σαν στόχο, και το νόμισμα στο οποίο το επιθυμούμε.
Τέλος, επιλέγουμε έναν τίτλο για την καμπάνια μας. Η επιλογή του τίτλου είναι εξαιρετικά σημαντική, ώστε να είναι σύντομος, ακριβής, αλλά ταυτόχρονα να τραβήξει και την προσοχή.
Το όριο είναι 50 χαρακτήρες - χωρίς να μετρούν τα κενά.
Κάνοντας κλικ στο Create my campaign θα ξεκινήσουμε την διαμόρφωση της καμπάνιας.
Διαμόρφωση καμπάνιας στο Indiegogo
Για τη διευκόλυνση της δημιουργίας της καμπάνιας μας, η όλη διαδικασία είναι χωρισμένη σε επτά βήματα.
Σε κάθε βήμα θα χρησιμοποιήσουμε σαν παράδειγμα την καμπάνια για την εφεύρεσηFlow Hive, που είναι μία από τις πιο επιτυχημένες καμπάνιες στην ιστορία του Indiegogo.
Basics - Αυτά που θα μας κεντρίσουν το ενδιαφέρον
Στην ενότητα Basics συμπληρώνουμε κάποιες πρώτες βασικές πληροφορίες για την καμπάνια μας. Εδώ θα προσθέσουμε το tagline, που όπως και ο τίτλος έχει σαν στόχο να κερδίσει το ενδιαφέρον των επισκεπτών.
Έχουμε το διπλάσιο περιθώριο χαρακτήρων από τον τίτλο, και οφείλουμε να παραμείνουμε σύντομοι και περιεκτικοί.
Η εικόνα είναι επίσης εξαιρετικά σημαντική για να τραβήξει το ενδιαφέρον και την προσοχή.
Φυσικά, θέλουμε η καμπάνια μας να είναι στην κατάλληλη κατηγορία.
Τέλος, επιλέγουμε μέχρι πόσες ημέρες θέλουμε να τρέξει, με μέγιστο αριθμό τις 60.
Story - Το "Ψητό" της καμπάνιας
Ο τίτλος και ο υπότιτλος τράβηξαν την προσοχή, όμως το "Story" είναι εκείνο που θα πουλήσει την καμπάνια μας.
Οι πιο επιτυχημένες καμπάνιες για χρηματοδότηση μέσω Internet σε όλες τις πλατφόρμες είναι εκείνες που έχουν ένα βίντεο με μια σύντομη παρουσίαση.
Όσο πιο καλή είναι η παραγωγή του βίντεο, τόσο φαίνεται πως είμαστε σοβαροί για το project μας.
Τώρα, αν για οποιοδήποτε λόγο μας είναι αδύνατον να φτιάξουμε ένα υψηλής ποιότητας βίντεο, μπορούμε πάντοτε να επιλέξουμε μια σκέτη εικόνα.
Στη συνέχεια της ενότητας, γράφουμε το κείμενο που θα αποτελέσει το "σώμα" της καμπάνιας.
Το Indiegogo έχει κάποιες βασικές κατευθύνσεις για να μας βοηθήσει να ετοιμάσουμε ένα όσο γίνεται πιο αποτελεσματικό "pitch", πρακτικά την "πώληση" της ιδέας μας.
Καλό είναι φυσικά να διανθίσουμε και αυτό το κείμενο με εικόνες, ή animated gifs.
Perks - οι ανταμοιβές για τη χρηματοδότηση
Τα "Perks" είναι οι ανταμοιβές που παρέχονται σαν κίνητρο για συγκεκριμένα επίπεδα χρηματοδότησης.
Οι πιο χαμηλές βαθμίδες των perks συνήθως περιλαμβάνουν απλές ευχαριστίες, ή κάποια συμβολικά δώρα, όπως οι καρτ ποστάλ στην καμπάνια του Flow Hive, και η αναφορά του ονόματος του δωρητή.
Όταν αναφερόμαστε σε μια καμπάνια σχετική με κάποιο προϊόν, φυσικό ή ψηφιακό, αρκετά από τα υψηλότερα perks αφορούν το ίδιο το προϊόν.
Όμως ακόμα και καμπάνιες που δεν αφορούν κάποιο προϊόν, που είναι πχ φιλανθρωπικές ή μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα, και αυτές επωφελούνται από μια ποικιλία από ανταμοιβές, όπως η καμπάνια για το An hour of code for every student.
Προσθέτουμε λοιπόν ξεχωριστά κάθε perk...
...και φροντίζουμε να τα κάνουμε όσο γίνεται πιο ενδιαφέροντα για κάθε κατηγορία τιμής, ενώ το να περιορίσουμε τον διαθέσιμο αριθμό σίγουρα είναι ένα επιπλέον κίνητρο.
Team - Η ομάδα
Στην ενότητα αυτή ορίζουμε τα προσωπικά μας στοιχεία, σε περίπτωση που χρειαστεί το Indiegogo να επικοινωνήσει μαζί μας σχετικά με την καμπάνια, για οποιοδήποτε λόγο.
Επίσης, αν είμαστε περισσότερα από ένα άτομα πίσω από ένα συγκεκριμένο project, από εδώ μπορούμε να προσκαλέσουμε τους υπόλοιπους συντελεστές με το email τους,
Μπορούμε επίσης να δώσουμε επιλεκτικά το ρόλο του editor, για να μπορούν να τροποποιήσουν την καμπάνια.
Εμείς και τα μέλη της ομάδας μας θα εμφανιστούμε στην κορυφή της καμπάνιας - χωρίς τα προσωπικά μας στοιχεία, προφανώς.
Funding - Τα χρήματα
Στην ενότητα Funding καθορίζουμε τον τρόπο και τις προϋποθέσεις με τις οποίες θα πληρωθούμε τα χρήματα.
Αρχικά επιλέγουμε αν η πληρωμή θα γίνει σε ένα φυσικό πρόσωπο, μια επιχείρηση, ένα μη κερδοσκοπικό οργανισμό ή σε κάποιο άλλο νομικό πρόσωπο.
Το Indiegogo παρέχει δύο επιλογές για την χρηματοδότηση μέσω Internet.
To Flexible funding σημαίνει πως ακόμα κι αν η καμπάνια δεν πιάσει τον χρηματικό στόχο που ορίσαμε, θα εισπράξουμε όσα χρήματα έχουν συγκεντρωθεί.
Το Fixed Funding σημαίνει πως θα εισπράξουμε χρήματα αν και μόνο αν η καμπάνια πιάσει το στόχο της. Αν δεν πιάσει το στόχο, κανείς από τους υποστηρικτές της δεν θα πληρώσει τίποτα, και εμείς αντίστοιχα δεν θα λάβουμε τίποτα.
Ανάλογα με το είδος της χρηματοδότησης και την επιτυχία ή μη της καμπάνιας εξαρτάται και το ποσοστό που θα κρατήσει το Indiegogo. Αν η καμπάνια μας πιάσει το στόχο της, είτε με Flexible είτε με Fixed Funding, το Indiegogo κρατάει το 4%.
Αν η καμπάνια δεν πιάσει το στόχο της, στο Flexible Funding το Indiegogo κρατάει το 9% των χρημάτων που συγκεντρώθηκαν. Στο Fixed Funding κανείς δεν παίρνει τίποτα.
Τέλος, επιλέγουμε το πώς θα πληρώσουν οι υποστηρικτές, αλλά και πώς θα λάβουμε τα χρήματα.
Η πληρωμή με πιστωτική κάρτα και το να λάβουμε τα χρήματα στον τραπεζικό μας λογαριασμό δεν υποστηρίζεται αν έχουμε φτιάξει την καμπάνια σε ευρώ ή Αυστραλιανά δολάρια.
Υποχρεωτικά, θα πρέπει να επιλέξουμε την πληρωμή μέσω PayPal, και για τους υποστηρικτές και για τα κέρδη της καμπάνιας μας.
Extras - Επιπλέον δυνατότητες
Στην ενότητα αυτή θα βρούμε προαιρετικές επιπλέον δυνατότητες, όπως το να δημιουργήσουμε ένα σύνδεσμο για το draft της καμπάνιας, σε περίπτωση που θέλουμε τη γνώμη κάποιου πριν βγάλουμε στον αέρα την καμπάνια.
Μπορούμε επίσης να δημιουργήσουμε ένα custom short url, της μορφής http://igg.me/at/(το κείμενο της επιλογής μας)
Αν έχουμε ιστοσελίδα και χρησιμοποιούμε το Google Analytics, μπορούμε να προσθέσουμε το Tracking ID μας, για να παρακολουθούμε την επισκεψιμότητα της καμπάνιας μας.
Φυσικά κάθε καμπάνια θα βοηθηθεί από σύνδεση με τα social media.
Τέλος, μπορούμε να προσθέσουμε επιπλέον βίντεο και εικόνες.
InDemand - Για ασταμάτητη χρηματοδότηση
Η τελευταία επιλογή για τη δημιουργία της καμπάνιας είναι το InDemand.
Η δυνατότητα InDemand σημαίνει πως, αν η καμπάνια μας ήταν επιτυχής, μπορεί να συνεχίζει να τρέχει και να λαμβάνει χρήματα ακόμα και μετά την ολοκλήρωσή της.
Αυτό είναι ένα καινούριο χαρακτηριστικό στο Indiegogo, το οποίο ξεκίνησε να εφαρμόζεται στα τέλη του 2014.
Έτοιμοι
Ανά πάσα στιγμή μπορούμε από το View Campaign να δούμε πως θα φαίνεται η καμπάνια μας, και μόλις την έχουμε ολοκληρώσει, να την ξεκινήσουμε με το Review & Launch.
Συνεχίζεται: Μυστικά για την επιτυχία στο Indiegogo
Οι crowdfunding πλατφόρμες κάνουν την χρηματοδότηση μέσω Internet να φαίνεται σαν κάτι που μπορεί να αποκτήσει ο καθένας. Εδώ στο Kickstarter ένας τύπος μάζεψε55.000 δολάρια για να φτιάξει μια... πατατοσαλάτα.
Αν όμως ελπίζετε πως θα φτιάξετε μια καμπάνια σε 10 λεπτά και θα συγκεντρώσει χιλιάδες δολάρια ή ευρώ, καλύτερα να παίξετε Jocker, οι πιθανότητες είναι παρόμοιες και η ανταμοιβή καλύτερη.
Μια επιτυχημένη καμπάνια χρειάζεται την κατάλληλη προετοιμασία και σκληρή δουλειά.
Σε επόμενο οδηγό θα αναλύσουμε τις μεθόδους που πρέπει να ακολουθήσουμε για να έχουμε όσο γίνεται μια πιο επιτυχημένη καμπάνια στο Indiegogo.
Ψάχνετε χρηματοδότηση μέσω Internet για τεχνολογικό project?
Αν ξεκινήσατε μια δική σας καμπάνια στο Indiegogo για ένα οποιοδήποτε project σχετικό με την τεχνολογία, γράψτε μας στα σχόλια.
Εφόσον το Project σας είναι αξιόλογο, θα χαρούμε να κάνουμε μια δημοσίευση σχετικά με αυτό, για να ενημερωθεί το κοινό του PCsteps.
Θυμηθείτε, όταν γράφετε σχόλια με συνδέσμους, θα πρέπει να εγκριθούν για να δημοσιευτούν.
| Συγγραφέας:
1. Τι είναι το Crowdfunding
Το crowdfunding ή αλλιώς participative financing - («χρηματοδότηση από το πλήθος» --«συμμετοχική χρηματοδότηση») είναι μία νέα δημοφιλής μέθοδος για την άντληση κεφαλαίων από μεγάλο αριθμό ενδιαφερόμενων, κατά κύριο λόγο μέσω του διαδικτύου.
Ενώ το crowdfunding αρχικά συνδέθηκε με τη χρηματοδότηση διαφόρων κοινωφελών έργων ή με τη χρηματοδότηση μορφών τέχνης, τον τελευταίο καιρό αναδεικνύεται ως μια μέθοδος άντλησης κεφαλαίων για νεοσύστατες εταιρίες (startups) ή άλλα εμπορικά εγχειρήματα.
Το crowdfunding λειτουργεί συνήθως μέσω μίας ιστοσελίδας, στην οποία παρουσιάζονται εταιρείες ή έργα που χρειάζονται χρηματοδότηση και στην οποία έχει πρόσβαση το κοινό.
Το crowdfunding έχει βρεθεί τον τελευταίο καιρό στο προσκήνιο από την αυξανόμενη δημόσια συζήτηση για την πρόσβαση στη χρηματοδότηση.
Όλο αυτό βέβαια, είναι το αποτέλεσμα αφενός της οικονομικής κρίσης και των συναφών αδυναμιών της αγοράς όπου το υφιστάμενο καθεστώς συμβατικής χρηματοδότησης (τραπεζικά δάνεια, κλπ) δεν είναι αρκετό να στηρίξει και να παράσχει ικανή χρηματοδότηση για τις μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις και αφετέρου της ραγδαίας εξέλιξης στον τομέα της τεχνολογίας των επικοινωνιών, η οποία διευκολύνει την πρόσβαση των νεοσύστατων επιχειρήσεων σε επενδυτές και το αντίστροφο.
Το crowdfunding μπορεί να διακριθεί σε τρεις (3) κυρίως μορφές:
• Κεφαλαιοδότηση (equity model)
Αυτού του τύπου η επένδυση συνεπάγεται συμμετοχή στο κεφάλαιο μίας εταιρείας.
• Δάνεια (lending model) Σε αυτήν την περίπτωση, η χρηματοδότηση γίνεται με τη μορφή δανεισμού.
• Δωρεές (donations-rewards model)
Οι δωρεές χρησιμοποιούνται κυρίως για τη χρηματοδότηση κοινωφελών και φιλανθρωπικών σκοπών ή για τη χρηματοδότηση της τέχνης.
Στην περίπτωση αυτή, οι επενδυτές χρηματοδοτούν έργα της επιλογής τους είτε για λόγους ηθικής ικανοποίησης και χωρίς αντάλλαγμα ή για να λάβουν το μη χρηματικό αντίτιμο που ενδεχομένως προσφέρει το έργο, το οποίο μπορεί να είναι από ευχαριστήριο σημείωμα έως μικρό δώρο συμβολικής αξίας, όπως εισιτήρια, μπλουζάκια, ή ακόμα και σπιτικά γεύματα.
2. Το equity crowdfunding υπό το υφιστάμενο νομοθετικό πλαίσιο
Στην Ελλάδα σήμερα λειτουργεί ουσιαστικά μόνο το μοντέλο των δωρεών (donation model).
Ωστόσο το μοντέλο που φαίνεται να παρουσιάζει σήμερα το μεγαλύτερο ενδιαφέρον, λόγω του υφιστάμενου ελλείμματος στη λειτουργία άλλων μορφών χρηματοδότησης των μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων είναι το μοντέλο της κεφαλαιοδότησης (equity crowdfunding).
Η λειτουργία του equity crowdfunding στην Ελλάδα προσκρούει σε μία σειρά από νομικά προσκόμματα, τα οποία δεν είναι εύκολο να υπερκεραστούν χωρίς την ύπαρξη ειδικής νομοθετικής πρόβλεψης. Ειδικότερα:
• To equity crowdfunding μπορεί να συνίσταται ή να αφορά σε παροχή επενδυτικών υπηρεσιών, για την οποία απαιτείται άδεια από την Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς (ΕΚ).
Σύμφωνα με το νόμο 3606/2007 με τον οποίο ενσωματώθηκε στην Ελλάδα η Οδηγία 2004/39/ΕΚ («MiFID»), η προσφορά επενδυτικών υπηρεσιών και η διενέργεια επενδυτικών δραστηριοτήτων στην Ελλάδα με επαγγελματική ιδιότητα, επιτρέπεται κατ’ αρχήν σε εταιρείες παροχής επενδυτικών υπηρεσιών οι οποίες έχουν λάβει άδεια λειτουργίας στην Ελλάδα από την ΕΚ ή εναλλακτικά σε εταιρείες παροχής επενδυτικών υπηρεσιών από άλλα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, οι οποίες απολαμβάνουν του ευρωπαϊκού «διαβατηρίου» (δηλαδή σύμφωνα με τη διαδικασία γνωστοποίησης) και οι οποίες προσφέρουν υπηρεσίες μέσω υποκαταστήματος ή διασυνοριακά, χωρίς εγκατάσταση.
Η παροχή επενδυτικών υπηρεσιών περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, τη λήψη, διαβίβαση και εκτέλεση εντολών εκ μέρους των πελατών για τη διενέργεια συναλλαγών σε χρηματοδοτικά μέσα, την τοποθέτηση χρηματοπιστωτικών μέσων χωρίς δέσμευση ανάληψης αυτών και την παροχή επενδυτικών συμβουλών.
Τα χρηματοπιστωτικά μέσα είναι, μεταξύ άλλων, κινητές αξίες, μέσα χρηματαγοράς, μερίδια οργανισμών συλλογικών επενδύσεων, συμβόλαια δικαιωμάτων προαίρεσης, συμβόλαια μελλοντικής εκπλήρωσης, συμβάσεις ανταλλαγής, προθεσμιακά συμβόλαια και άλλα παράγωγα.
Όταν μια πλατφόρμα crowdfunding διευκολύνει την προσφορά κινητών αξιών στο κοινό και/ή παρέχει συμβουλές προς επενδυτές σχετικά με την επένδυση σε κινητές αξίες, μπορεί να θεωρηθεί ότι ο διαχειριστής της παρέχει επενδυτικές υπηρεσίες τοποθέτησης χρηματοπιστωτικών μέσων και/ή επενδυτικών συμβουλών, για τις οποίες απαιτείται η άδεια της ΕΚ.
• Το equity crowdfunding μπορεί να συνιστά πρόσκληση προς το κοινό για επένδυση, για την οποία απαιτείται άδεια από την ΕΚ.
Ο νόμος 3401/2005, όπως ισχύει, με τον οποίο ενσωματώνεται στην ελληνική νομοθεσία η Οδηγία 2003/71/ΕΚ (η «Οδηγία περί Ενημερωτικών Δελτίων», όπως τροποποιήθηκε από την Οδηγία 2010/73/EE), προβλέπει ότι για τη δημόσια προσφορά κινητών αξιών στην Ελλάδα απαιτείται η προηγούμενη δημοσίευση ενημερωτικού δελτίου, το οποίο πρέπει να εγκριθεί από την ΕΚ.
Υπάρχει εξαίρεση από την υποχρέωση δημοσίευσης ενημερωτικού δελτίου για προσφορά κινητών αξιών συνολικής αξίας μικρότερης των εκατό χιλιάδων (100.000) ευρώ εντός περιόδου δώδεκα (12) μηνών.
Την εξαίρεση αυτή ενδέχεται να προσπαθήσουν να χρησιμοποιήσουν οι πλατφόρμες crowdfunding που θα επιχειρήσουν να λειτουργήσουν με το μοντέλο άντλησης κεφαλαίων μέσω έκδοσης μετοχών από τις εταιρείες που επιθυμούν χρηματοδότηση. Ωστόσο, η εφαρμογή της εξαίρεσης αυτής δεν έχει δοκιμαστεί ακόμη στην πράξη σε πλατφόρμες crowdfunding στην Ελλάδα. Η πρώτη πλατφόρμα (με την ονομασία open circle) έχει ανακοινώσει την έναρξη λειτουργίας της τον Σεπτέμβριο του 2014.
3. Ανάγκη ύπαρξης ειδικής νομοθετικής πρόβλεψης
Το crowdfunding βρίσκεται σε πρώιμο στάδιο στην Ελλάδα και επί του παρόντος δεν υπάρχει συγκεκριμένο ρυθμιστικό πλαίσιο. Όπως είδαμε, η λειτουργία σύμφωνα με το μοντέλο κεφαλαιοδότησης (equity model) ενδέχεται να υπόκειται σε ορισμένες ρυθμιστικές απαιτήσεις, συμπεριλαμβανομένου ενδεικτικά του νόμου 3606/2007 για την παροχή επενδυτικών υπηρεσιών καθώς και του νόμου 3401/2005 για τη δημόσια προσφορά κινητών αξιών σχετικά με την προσέκλυση του κοινού για να επενδύσει σε οποιοδήποτε είδος επενδύσεων.
Η λειτουργία του μοντέλου δωρεών ή ανταμοιβών δεν υπόκειται σε καμία διάταξη χρηματιστηριακού δικαίου, ενώ το μοντέλο δανεισμού (για το οποίο δεν γίνεται εκτενής αναφορά σε αυτό το άρθρο) ενδέχεται να υπόκειται, μεταξύ άλλων, στις διατάξεις του νόμου 3601/2007 σχετικά με τη ρυθμιζόμενη δραστηριότητα της παροχής πιστώσεων.
Οι υπάρχοντες νομοθετικοί περιορισμοί στη λειτουργία του crowdfunding καθιστούν αναγκαία την υιοθέτηση κατάλληλου νομοθετικού πλαισίου για την απρόσκοπτη λειτουργία του θεσμού αυτού. Σχετικές νομοθετικές πρωτοβουλίες υπήρξαν πρόσφατα σε διάφορες χώρες, όπως στις ΗΠΑ, Γαλλία και Βέλγιο ενώ η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εξετάζει ήδη από τον Οκτώβριο του 2013 την προοπτική και τους κινδύνους αυτής της σχετικά νέας και ανερχόμενης μορφής χρηματοδότησης καθώς και την πιθανή εναρμόνιση του ρυθμιστικού πλαισίου για το crowdfunding σε ευρωπαϊκό επίπεδο.
Στις ΗΠΑ, ο περίφημος νόμος JΟΒS Αct (Jumpstart Our Business Startups Act), σχετικά με τη χρηματοδότηση μικρών επιχειρήσεων, επιτρέπει από το 2012 τη χρηματοδότηση εταιρειών μέχρι ενός εκατομμυρίου (1.000.000) δολαρίων από απεριόριστο αριθμό προσώπων, με συγκεκριμένους περιορισμούς (π.χ. περιορισμός δύο χιλιάδων (2.000) δολαρίων ανά επενδυτή με ετήσιο εισόδημα κατώτερο των εκατό χιλιάδων (100.000) δολαρίων. Επίσης, εισήγαγε μία νέα κατηγορία funding portal (δηλ. ενδιάμεσου σε συναλλαγές που αφορούν αγορά ή πώληση κινητών αξιών) για πλατφόρμες crowdfunding.
Παρά το γεγονός ότι ο νόμος JOBS Act δεν έχει τεθεί σε πλήρη εφαρμογή, καθώς η Ομοσπονδιακή Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς (SEC) δεν έχει ακόμα εκδώσει όλες τις απαραίτητες εφαρμοστικές πράξεις, η επίδραση του στην οικονομία θεωρείται τεράστια, σύμφωνα με το οικονομικό περιοδικό Forbes. Τον Απρίλιο του 2013 η SEC έκρινε ότι η δραστηριότητα των δύο πλατφόρμων FundersClub και AngelList, η οποία συνίσταται στη σύζευξη ενδιαφερομένων επαγγελματιών επενδυτών και νεοσύστατων εταιρειών δεν αποτελεί εποπτευόμενη επενδυτική υπηρεσία.
Στη Γαλλία, εκδόθηκε πρόσφατα νόμος που επιτρέπει τη λειτουργία πλατφόρμας crowdfunding και προβλέπει ότι: (α) για το equity model απαιτείται νέος ειδικός τύπος εταιρείας, η λεγόμενη “conseiller en investissement participatif” (crowdfunding investment advisor), η οποία δεν υπόκειται σε ελάχιστο κεφάλαιο.
Οι εταιρείες αυτές μπορούν να συγκεντρώσουν μέχρι ένα εκατομμύριο (1.000.000) ευρώ ανά project χωρίς την υποχρέωση δημοσίευσης ενημερωτικού δελτίου αλλά μόνο ολιγοσέλιδου δελτίου, ενώ (β) για το lending model επίσης απαιτείται νέος ειδικός τύπος εταιρείας, η λεγόμενη “intermédiaire en financement participatif ” (crowdfunding intermediary), η οποία επίσης δεν υπόκειται σε ελάχιστο κεφάλαιο αλλά σε περιορισμό χιλίων (1.000) ευρώ ανά επενδυτή και ανά project.
Στην ίδια κατεύθυνση κινείται και ο αντίστοιχος πρόσφατος νόμος στο Βέλγιο.
Στη Φινλανδία, η αρμόδια χρηματοοικονομική εποπτική αρχή (FIN-FSA) εξέδωσε πρόσφατα (τέλη Ιουνίου 2014) δελτίο τύπου σχετικά με τη νομική μεταχείριση του crowdfunding, θέτοντας ρητά και σαφώς τα όρια μεταξύ των μορφών crowdfunding που υπόκεινται και αυτών που δεν υπόκεινται σε εποπτεία.
Στην Ελλάδα, θα πρέπει ίσως αντίστοιχα να διασαφηνιστεί – όχι απαραίτητα με τη μορφή νόμου αλλά ίσως και με τη μορφή εγκυκλίου ή άλλης πράξης της ΕΚ – ότι η απλή σύζευξη, μέσω μία πλατφόρμας, επενδυτικού ενδιαφέροντος από τη μία μεριά και ανάγκης μη εισηγμένων εταιρειών για εξεύρεση μετόχων από την άλλη δεν συνιστά απαραίτητα επενδυτική υπηρεσία και ότι, επομένως, οι πλατφόρμες αυτές δεν υπόκειται άνευ ετέρου στο αυστηρό ρυθμιστικό πλαίσιο των εταιρειών παροχής επενδυτικών υπηρεσιών.
Μία τέτοια τολμηρή κίνηση εκ μέρους της ΕΚ δεν θα ήταν διόλου αντίθετη με τη διεθνή τάση υποστήριξης που φαίνεται να επικρατεί για το crowdfunding, και θα έδινε μία σημαντική ώθηση στην επιβίωση των νεοσύστατων μικρομεσαίων επιχειρήσεων, απαραίτητη για το μέλλον της ελληνικής οικονομίας.
Αυτό δεν σημαίνει βέβαια ότι δεν θα πρέπει να υπάρξουν και στη χώρα μας οι αναγκαίες προϋποθέσεις, όπως σχετικοί κανόνες δεοντολογίας και διαφάνειας, οι οποίες θα εξασφαλίζουν την ορθή, πλήρη και επαρκή πληροφόρηση των επενδυτών για τις εταιρείες που παρουσιάζονται στις πλατφόρμες αυτές.
*Οι κ.κ. Νίκος Κοντιζάς και Έλενα Παπαχρήστου ειδικεύονται στο χρηματιστηριακό και τραπεζικό δίκαιο και είναι μέλη της δικηγορικής εταιρείας Ζέπος & Γιαννόπουλος.
4 βήματα για να κατοχύρωσετε την digital startup σας
Google, Facebook, Uber, Airbnb, Skype, TransferWise, όλες οι μεγάλες τεχνολογικές εταιρείες του σήμερα ξεκίνησαν ως startups και μάλιστα από μία ιδέα που την στιγμή της σύλληψής τους μπορεί να φαινόταν απλή.
Και αν ένα δημοφιλές ρητό της Silicon Valley θέλει την εκτέλεση του επιχειρηματικού πλάνου να αξίζει πολύ περισσότερο, τα μοναδικά χαρακτηριστικά που μπορεί να έχει μία ιδέα και τα οποία τη διαφοροποιούν από άλλες αντίστοιχες είναι ικανά να οδηγήσουν μία digital startup στα βήματα επιτυχίας εταιρειών όπως οι παραπάνω.
Μία καλή ιδέα, ωστόσο, σε όλα τα βήματα της υλοποίησής της θα πρέπει να είναι "κατοχυρώμενη" υπέρ του δημιουργού και της ομάδας της. Η κατοχύρωση συνήθως αφορά σε νομική προστασία από περιπτώσεις αντιγραφής ή κλοπής. Ακόμη και εάν ένας founder θεωρεί ότι η ιδέα του βρίσκεται στα πρώτα βήματά της και δεν απειλείται από ανταγωνιστές, θα ήταν καλό να είναι εξασφαλισμένος απέναντι σε ενδεχόμενους μελλοντικούς κινδύνους.
Ανάλογα με το μέγεθος του οργανισμού που χτίζεται υπάρχουν και αναλόγου πολυπλοκότητας μέτρα που μπορεί να πάρει η digital startup, ωστόσο για τα αρχικά στάδια της ιδέας και της μετατροπής της σε ένα επιχειρηματικό σχήμα, 4 είναι οι βασικές διαδικασίες που θα πρέπει να ακολουθήσετε:
NDA
Τα Non-Disclosure Agreements (Σύμφωνα Εμπιστευτικότητας) είναι ιδιωτικές συμφωνίες που υποχρεώνουν τα εμπλεκόμενα μέρη να μην κοινοποιήσουν σε τρίτους τις πληροφορίες που μοιράζονται μεταξύ τους. Τα NDAs συνήθως υπογράφονται σε περισσότερο προχωρημένα στάδια, για παράδειγμα όταν μία startup ξεκινά να διαπραγματεύεται έναν γύρο επένδυσης. Ωστόσο, εάν τα χαρακτηριστικά της ιδέας σας έχουν στοιχεία καινοτομίας ή εάν αναπτύσσετε πρωτότυπες τεχνολογίες, μπορείτε να ζητήσετε από τον δυνητικό συνεργάτη, πελάτη ή επενδυτή να υπογράψει ένα συμφωνητικό εμπιστευτικότητας πριν αποκαλύψετε περισσότερα «μυστικά» της ιδέας σας. Προσοχή να μην το παρακάνετε όμως! Ζητήστε ένα NDA μόνο όταν πρόκειται να μιλήσετε για κρίσιμα τεχνικά ή οικονομικά στοιχεία της startup σας και όχι από οποιονδήποτε σας προσεγγίσει με το ενδιαφέρον να ακούσει περισσότερα για εσάς και το προϊόν σας.
Μία καλή ιδέα, ωστόσο, σε όλα τα βήματα της υλοποίησής της θα πρέπει να είναι "κατοχυρώμενη" υπέρ του δημιουργού και της ομάδας της. Η κατοχύρωση συνήθως αφορά σε νομική προστασία από περιπτώσεις αντιγραφής ή κλοπής. Ακόμη και εάν ένας founder θεωρεί ότι η ιδέα του βρίσκεται στα πρώτα βήματά της και δεν απειλείται από ανταγωνιστές, θα ήταν καλό να είναι εξασφαλισμένος απέναντι σε ενδεχόμενους μελλοντικούς κινδύνους.
Ανάλογα με το μέγεθος του οργανισμού που χτίζεται υπάρχουν και αναλόγου πολυπλοκότητας μέτρα που μπορεί να πάρει η digital startup, ωστόσο για τα αρχικά στάδια της ιδέας και της μετατροπής της σε ένα επιχειρηματικό σχήμα, 4 είναι οι βασικές διαδικασίες που θα πρέπει να ακολουθήσετε:
NDA
Τα Non-Disclosure Agreements (Σύμφωνα Εμπιστευτικότητας) είναι ιδιωτικές συμφωνίες που υποχρεώνουν τα εμπλεκόμενα μέρη να μην κοινοποιήσουν σε τρίτους τις πληροφορίες που μοιράζονται μεταξύ τους. Τα NDAs συνήθως υπογράφονται σε περισσότερο προχωρημένα στάδια, για παράδειγμα όταν μία startup ξεκινά να διαπραγματεύεται έναν γύρο επένδυσης. Ωστόσο, εάν τα χαρακτηριστικά της ιδέας σας έχουν στοιχεία καινοτομίας ή εάν αναπτύσσετε πρωτότυπες τεχνολογίες, μπορείτε να ζητήσετε από τον δυνητικό συνεργάτη, πελάτη ή επενδυτή να υπογράψει ένα συμφωνητικό εμπιστευτικότητας πριν αποκαλύψετε περισσότερα «μυστικά» της ιδέας σας. Προσοχή να μην το παρακάνετε όμως! Ζητήστε ένα NDA μόνο όταν πρόκειται να μιλήσετε για κρίσιμα τεχνικά ή οικονομικά στοιχεία της startup σας και όχι από οποιονδήποτε σας προσεγγίσει με το ενδιαφέρον να ακούσει περισσότερα για εσάς και το προϊόν σας.
Trademarks
Πολλές φορές πριν ένας χρήστης γνωρίσει το προϊόν ή την υπηρεσία που αναπτύσσει μία εταιρεία, αυτό που τον ελκύει είναι το «φαίνεσθαι» του προϊόντος: το όνομά του, το λογότυπο, η εταιρική ταυτότητα, το brand. Σε ένα digital startup το να βρείτε το πιο ταιριαστό όνομα για το προϊόν σας και να το ντύσετε με ένα καλαίσθητο λογότυπο και designs μπορεί να είναι αυτό που θα τραβήξει τους early adopters να ανακαλύψουν τι είναι αυτό που δημιουργείτε. Κατοχυρώστε το domain name του startup σας από την πρώτη ημέρα προκειμένου να είστε οι μόνοι που χτίζετε κάτι με αυτό το όνομα. Προτιμήστε τα .com εφόσον θέλετε να απευθυνθείτε σε διεθνείς αγορές και όχι το τοπικό .gr. Αντίστοιχα, κατοχυρώστε το όνομα της εταιρείας και του προϊόντος σας ως trademarks, κατ’ αρχήν στις αγορές που σκοπεύετε να δραστηριοποιηθείτε. Το λογότυπο και την εταιρική σας ταυτότητα επιχειρήστε να τα δημιουργήσετε εσωτερικά και να τα κατοχυρώσετε νομικά. Έτσι, θα είστε οι μόνοι που θα έχετε δικαίωμα να χρησιμοποιείτε για εμπορικούς σκοπούς το όνομα ή το σήμα σας, αποτρέποντας ανταγωνιστές από το να τα παραποιήσουν.
Πολλές φορές πριν ένας χρήστης γνωρίσει το προϊόν ή την υπηρεσία που αναπτύσσει μία εταιρεία, αυτό που τον ελκύει είναι το «φαίνεσθαι» του προϊόντος: το όνομά του, το λογότυπο, η εταιρική ταυτότητα, το brand. Σε ένα digital startup το να βρείτε το πιο ταιριαστό όνομα για το προϊόν σας και να το ντύσετε με ένα καλαίσθητο λογότυπο και designs μπορεί να είναι αυτό που θα τραβήξει τους early adopters να ανακαλύψουν τι είναι αυτό που δημιουργείτε. Κατοχυρώστε το domain name του startup σας από την πρώτη ημέρα προκειμένου να είστε οι μόνοι που χτίζετε κάτι με αυτό το όνομα. Προτιμήστε τα .com εφόσον θέλετε να απευθυνθείτε σε διεθνείς αγορές και όχι το τοπικό .gr. Αντίστοιχα, κατοχυρώστε το όνομα της εταιρείας και του προϊόντος σας ως trademarks, κατ’ αρχήν στις αγορές που σκοπεύετε να δραστηριοποιηθείτε. Το λογότυπο και την εταιρική σας ταυτότητα επιχειρήστε να τα δημιουργήσετε εσωτερικά και να τα κατοχυρώσετε νομικά. Έτσι, θα είστε οι μόνοι που θα έχετε δικαίωμα να χρησιμοποιείτε για εμπορικούς σκοπούς το όνομα ή το σήμα σας, αποτρέποντας ανταγωνιστές από το να τα παραποιήσουν.
Πατέντες/IP Rights
Οι πατέντες ή τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας είναι πολύ σημαντικά για πολλές startups, καθώς η κατοχή τους μπορεί να καθορίσει αν θα λάβουν μία χρηματοδότηση, ποια θα είναι η αποτίμησή τους, πώς θα κινηθούν απέναντι στον ανταγωνισμό κοκ. Κατ’ αρχήν θα πρέπει να αντιληφθείτε ότι όσο ψηλά μπορεί να σας βοηθήσει να φτάσετε άλλο τόσο παγίδα μπορεί να αποδειχθεί η προσπάθεια πατενταρίσματος των τεχνολογιών σας: όλα πατεντάρονται και τίποτα δεν χρειάζεται πατέντα» Λόγω και των υψηλών εξόδων που συνεπάγονται, ξεκινήστε μία τέτοια διαδικασία μόνο εάν αναπτύσσετε μία τεχνολογία (ή ένα χαρακτηριστικό) η οποία είναι καινοτόμος, με την έννοια ότι η λειτουργία της διαφοροποιείται με κάποιον τρόπο από τις άλλες τεχνολογίες. Και τα λογισμικά μπορούν να λάβουν πατέντα, αλλά μην ξοδέψετε χρόνο και ενέργεια εάν αναπτύσσετε απλώς ένα marketplace ή ένα mobile app. Οι αλγόριθμοι είναι, επίσης, πολύ σημαντικοί υποψήφιοι λήψης δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας. Εξετάστε με προσοχή σε ποιες περιοχές πρόκειται να δραστηριοποιηθείτε, καθώς η λήψη μίας πατέντας δεν καλύπτει όλες τις δικαιοδοσίες.
Ίδρυση εταιρείας
Το βήμα αυτό μπορεί να πραγματοποιηθεί είτε στην αρχή, είτε στο τέλος είτε στο ενδιάμεσο όλων των προηγούμενων. Η ίδρυση της εταιρείας είναι αυτή που θα δώσει την νομική μορφή στο επιχειρηματικό σας σχέδιο και, εντάσσοντας μέσα αυτήν όλα τα δικαιώματα που έχετε κατοχυρώσει με τα παραπάνω βήματα. θα σας επιτρέψει να ξεκινήσετε να πουλάτε το προϊόν σας. Είναι ένα αρκετά κρίσιμο βήμα, καθώς η επιλογή της εταιρικής μορφής, αλλά και της χώρας στην οποία θα ιδρυθείτε, μπορεί να σας διευκολύνει ή να σας δυσκολέψει στη συνέχεια του δρόμου σας. Εάν επιλέξετε να ιδρυθείτε στην Ελλάδα, η εταιρική μορφή που πλέον προτιμάται είναι αυτή της Ιδιωτικής Κεφαλαιουχικής Εταιρείας (αν και κρύβει και αυτή τις παγίδες της). Εάν επιλέξετε να ιδρυθείτε στο εξωτερικό, μία Limited Company στην Αγγλία ή μία Incorporation στις ΗΠΑ είναι μορφές που προτιμούν founders και επενδυτές. Εάν ιδρυθείτε στο εξωτερικό και έχετε δραστηριότητα και στην Ελλάδα, τότε θα πρέπει να δημιουργήσετε και ένα τοπικό υποκατάστημα ή θυγατρική εταιρεία.
Οι πατέντες ή τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας είναι πολύ σημαντικά για πολλές startups, καθώς η κατοχή τους μπορεί να καθορίσει αν θα λάβουν μία χρηματοδότηση, ποια θα είναι η αποτίμησή τους, πώς θα κινηθούν απέναντι στον ανταγωνισμό κοκ. Κατ’ αρχήν θα πρέπει να αντιληφθείτε ότι όσο ψηλά μπορεί να σας βοηθήσει να φτάσετε άλλο τόσο παγίδα μπορεί να αποδειχθεί η προσπάθεια πατενταρίσματος των τεχνολογιών σας: όλα πατεντάρονται και τίποτα δεν χρειάζεται πατέντα» Λόγω και των υψηλών εξόδων που συνεπάγονται, ξεκινήστε μία τέτοια διαδικασία μόνο εάν αναπτύσσετε μία τεχνολογία (ή ένα χαρακτηριστικό) η οποία είναι καινοτόμος, με την έννοια ότι η λειτουργία της διαφοροποιείται με κάποιον τρόπο από τις άλλες τεχνολογίες. Και τα λογισμικά μπορούν να λάβουν πατέντα, αλλά μην ξοδέψετε χρόνο και ενέργεια εάν αναπτύσσετε απλώς ένα marketplace ή ένα mobile app. Οι αλγόριθμοι είναι, επίσης, πολύ σημαντικοί υποψήφιοι λήψης δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας. Εξετάστε με προσοχή σε ποιες περιοχές πρόκειται να δραστηριοποιηθείτε, καθώς η λήψη μίας πατέντας δεν καλύπτει όλες τις δικαιοδοσίες.
Ίδρυση εταιρείας
Το βήμα αυτό μπορεί να πραγματοποιηθεί είτε στην αρχή, είτε στο τέλος είτε στο ενδιάμεσο όλων των προηγούμενων. Η ίδρυση της εταιρείας είναι αυτή που θα δώσει την νομική μορφή στο επιχειρηματικό σας σχέδιο και, εντάσσοντας μέσα αυτήν όλα τα δικαιώματα που έχετε κατοχυρώσει με τα παραπάνω βήματα. θα σας επιτρέψει να ξεκινήσετε να πουλάτε το προϊόν σας. Είναι ένα αρκετά κρίσιμο βήμα, καθώς η επιλογή της εταιρικής μορφής, αλλά και της χώρας στην οποία θα ιδρυθείτε, μπορεί να σας διευκολύνει ή να σας δυσκολέψει στη συνέχεια του δρόμου σας. Εάν επιλέξετε να ιδρυθείτε στην Ελλάδα, η εταιρική μορφή που πλέον προτιμάται είναι αυτή της Ιδιωτικής Κεφαλαιουχικής Εταιρείας (αν και κρύβει και αυτή τις παγίδες της). Εάν επιλέξετε να ιδρυθείτε στο εξωτερικό, μία Limited Company στην Αγγλία ή μία Incorporation στις ΗΠΑ είναι μορφές που προτιμούν founders και επενδυτές. Εάν ιδρυθείτε στο εξωτερικό και έχετε δραστηριότητα και στην Ελλάδα, τότε θα πρέπει να δημιουργήσετε και ένα τοπικό υποκατάστημα ή θυγατρική εταιρεία.
Οι 4 παραπάνω διαδικασίες θα σας βοηθήσουν να εξασφαλίσετε την επιχειρηματική σας ιδέα από περιπτώσεις χονδροειδούς αντιγραφής ή κλοπής. Ωστόσο, θα πρέπει να έχετε στο νου σας ότι, καθώς μιλάμε για digital startups, έκθεση στην επιχειρηματική σας ιδέα θα μπορεί να έχει κυριολεκτικά ο οποιοσδήποτε ανταγωνιστής σας σε όλο τον κόσμο, μέσω του Διαδικτύου. Οι παραπάνω διαδικασίες σας διασφαλίζουν κυρίως από τους ανθρώπους με τους οποίους έχετε συνδιαλλαγεί προσωπικά και σε δικαιοδοσίες για τις οποίες έχετε εξασφαλίσει προστασία.
Καθώς οι νομικές κινήσεις για έναν founder ή μία επιχειρηματική ομάδα που δεν έχει ξεκινήσει ακόμη τη δημιουργία και πώληση προϊόντος μπορεί να αποβεί ένα πολυδάπανο "σπορ", η εξωτερική χρηματοδότηση από θεσμικούς ή ιδιώτες επενδυτές ή η συμμετοχή σε προγράμματα επιχειρηματικής υποστήριξης που παρέχουν δωρεάν τέτοιου είδους υπηρεσίες μπορεί να σας λύσουν τα χέρια.
Φυσικά, καλό είναι να υπάρχει πάντα η σωστή εκπαίδευση και καθοδήγηση από ειδικούς σε αυτό το νέο σας βήμα και την εμπειρία ενός οργανισμού που είναι αφιερωμένος στις τεχνολογικές σπουδές. Χαρακτηριστικό τέτοιο παράδειγμα αποτελεί το Athens Tech, ένα κολλέγιο που συνδέει άμεσα την εξέλιξη της τεχνολογίας με την καινοτομία και την επιχειρηματικότητα. Το καινοτόμο αυτό κολέγιο επιχειρησιακών και τεχνολογικών σπουδών προσφέρει προγράμματα ανάπτυξης λογαριασμού διαχείρισης καινοτομίας και ευρύτερης μελέτης στους υπολογιστές. Συγκεκριμένα προσφέρει προπτυχιακά προγράμματα στην επιστήμη των υπολογιστών σε business informatics και internet computing, και μεταπτυχιακές σπουδές σε big data, security και web and mobile apps. Ταυτόχρονα, το Athens Tech προσφέρει εκπαιδευτικά προγράμματα (Executive Education) που διδάσκονται από διεθνείς εμπειρογνώμονες, σε άκρως εξειδικευμένα θέματα ICT και διεπιστημονικά μαθήματα.
Καθώς οι νομικές κινήσεις για έναν founder ή μία επιχειρηματική ομάδα που δεν έχει ξεκινήσει ακόμη τη δημιουργία και πώληση προϊόντος μπορεί να αποβεί ένα πολυδάπανο "σπορ", η εξωτερική χρηματοδότηση από θεσμικούς ή ιδιώτες επενδυτές ή η συμμετοχή σε προγράμματα επιχειρηματικής υποστήριξης που παρέχουν δωρεάν τέτοιου είδους υπηρεσίες μπορεί να σας λύσουν τα χέρια.
Φυσικά, καλό είναι να υπάρχει πάντα η σωστή εκπαίδευση και καθοδήγηση από ειδικούς σε αυτό το νέο σας βήμα και την εμπειρία ενός οργανισμού που είναι αφιερωμένος στις τεχνολογικές σπουδές. Χαρακτηριστικό τέτοιο παράδειγμα αποτελεί το Athens Tech, ένα κολλέγιο που συνδέει άμεσα την εξέλιξη της τεχνολογίας με την καινοτομία και την επιχειρηματικότητα. Το καινοτόμο αυτό κολέγιο επιχειρησιακών και τεχνολογικών σπουδών προσφέρει προγράμματα ανάπτυξης λογαριασμού διαχείρισης καινοτομίας και ευρύτερης μελέτης στους υπολογιστές. Συγκεκριμένα προσφέρει προπτυχιακά προγράμματα στην επιστήμη των υπολογιστών σε business informatics και internet computing, και μεταπτυχιακές σπουδές σε big data, security και web and mobile apps. Ταυτόχρονα, το Athens Tech προσφέρει εκπαιδευτικά προγράμματα (Executive Education) που διδάσκονται από διεθνείς εμπειρογνώμονες, σε άκρως εξειδικευμένα θέματα ICT και διεπιστημονικά μαθήματα.
Αυτό που πάντως θα πρέπει να θυμάστε είναι ότι ο φόβος μίας μη κατοχυρωμένης ιδέας δεν θα πρέπει να σας αποτρέπει από το να ξεκινήσετε την υλοποίηση της ιδέας σας. Ακόμη και εάν σας αντιγράψουν, αυτό θα αποτελεί μία πρώτη ένδειξη ότι η ιδέα σας έχει αξία και βρίσκει ήδη μιμητές. Θα είναι πλέον στο χέρι σας να αποδείξετε ότι εσείς μπορείτε να δημιουργήσετε ένα καλύτερο προϊόν, όπως επιτάσσει και το ρητό της Silicon Valley!
Haff Post
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου